Vrouwenwerk: boeken van, voor en over vrouwen

Meer dan vierduizend jaar geleden leefde de eerst bekende schrijver: een vrouw. In de achttiende eeuw opereerden vrouwen in de literaire voorhoede. Door de eeuwen heen speelden vrouwen een belangrijke rol als schrijvers en lezers, het maken van boeken, als kopiisten en als drukkers, gebeurde vaak door vrouwen en in de verhalen die we kennen treffen we talrijke onvergetelijke vrouwelijke personages. En toch zijn ze soms maar moeilijk te vinden in de geschiedenis van de literatuur. Mannen hebben er lang een dominante rol gespeeld, en pas geleidelijk verschuift het beeld.

Collecties zijn vroeger verzameld zonder aandacht voor die bijzondere positie van vrouwen, maar wie er vandaag de dag met een nieuwe blik naar kijkt, ziet hoe divers de wereld, en dus ook de wereld van teksten, altijd al geweest is. Vrouwen maakten boeken, en als hun man overleed nam de weduwe vaak het roer over in een drukkerswerkplaats. In kloosters, maar ook daarbuiten, treffen we talrijke boeken waarin te lezen staat dat een ‘scriverse’ ze schreef. Dat het werk van drukker of boekbinder te zwaar zou zijn voor vrouwen, wordt weerlegd door de boeken die bewaard zijn gebleven.

Als personage komen vrouwen al in de oudste verhalen voor, maar het zijn vaak mannen die de rol van held krijgen. Gaandeweg verschijnen er steeds meer heldinnen op het toneel, soms geïnspireerd door de heldinnenbrieven (heroïdes) die Ovidius schreef, en soms ook als de vrouwelijke tegenhanger van een bekende mannelijke held, zoals in de Fransche Robine, waarin Agnes avonturen beleeft zoals we die van Robinson Crusoë kennen.

Krachtige vrouwen zijn van alle tijden en hun stemmen zijn overal voor wie ze wil horen. In de collecties in Nijmegen en Maastricht klinkt een veelstemmig koor van schrijfsters, lezeressen en heldinnen. Wat mannen kunnen, kunnen vrouwen vaak beter, schreef Christine de Pisan in de vijftiende eeuw; een eeuw later schreef Anna Bijns over haar eigen gedichten, misschien verontschuldigend maar ook zelfverzekerd: ’t Is al vrouwenwerk.